İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı ve İlk İslami Eserler

İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı ve İlk İslami Eserler:

Türk Edebiyatında Dönemler:

İslam Öncesi Türk Edebiyatı
İslamiyet Etkisindeki Türk Edebiyatı
Batı Etkisindeki Türk Edebiyatı

İslam Öncesi Türk Edebiyatı:

8-10.yy arasında geçmektedir.İki gruba ayrılmaktadır.

A)SÖZLÜ EDEBİYAT

B)YAZILI EDEBİYAT

A)SÖZLÜ EDEBİYAT:Türklerin yazıyı henüz kullanmadığı dönemlerdeki edebiyattır.Bu dönemde ozan denen saz şairleri bulunur.Ozanlar sosyal etkinliklerde ve dini törenlerde şiir söyler,destan okurlardı.O zamanki Türk şairlerinden bazıları:Çuçu,Arpın,Çor Tigin...

Bu dönemde şiirler ozan,baksı,kam denen kişilerce kopuz adı verilen sazla söylenirdi.Ölçü milli ölçümüz olan "hece" idi.7'li,8'li ve 11'li olan ölçüler kullanılmıştır.Nazım birimi dörtlüktür.Saf bir Türkçe ile yazılmıştır.Dizelerde genelde yarım uyak ve redif kullanılırdı.Sığır(av törenleri),şölen(dini ayinler),yuğ(ölen kişinin ardından yapılan törenler) adı verilen toplantılarda şiirler söylenirdi.Daha çok kahramanlık,doğa,aşk,kahramanlık,yiğitlik konuları işlenmiştir.

SÖZLÜ EDEBİYAT DÖNEMİ ÜRÜNLERİ:

1.KOŞUK:

"Sığır" denilen sürek avları sırasında söylenen şiirlere verilen isimdir.Dörtlükler halinde söylenmiştir.

Hece ölçüsü kullanılmıştır.Yiğitlik,aşk,tabiat,hasret,doğa güzelliği,savaş gibi konular işlenmiştir.

Kafiye düzeni: aaab,cccb,dddb dir.

Bu tür halk edebiyatındaki koşmanın karşılığıdır.

2.SAV:

Dönemde söylenmiş özlü sözlerdir.Bugünkü atasözlerinin karşılığıdır.

3.SAGU:

"Yuğ" adı verilen ölüm törenlerinde,ölen kişilerin iyiliklerinden ve duydukları acıdan bahsetmişlerdir.

Kafiye koşuk ile aynıdır.Halk edebiyatındaki karşılığı "ağıt"tır.Divan Edebiyatında ise "mersiye"dir.

4.DESTAN:

Destanlar milletin hafızasında derin izler bırakan göç,afet,kıtlık gibi olayların etkisiyle söylenmişhalk arasında kendiliğinden oluşan manzum hikayelerdir.Oldukça uzundurlar.

İslamiyet Öncesi Türk Destanları:

1.Saka Devri Destanları:

Alp Er Tunga Destanı

Alp Er Tunga Destanı Yaratılış Destanı'ndan sonra bilinen ilk büyük destan olma özelliğine sahiptir.Ağıttır.Alp Er Tunga Destanı İran ve İslam kaynaklarında Efrasyab adıyla anılmıştır.

Şu Destanı

Saka hükümdarının adı Şu olduğu için bu adla anılır.Türklerin İskender'le mücadelelerini anlatır.

2.Hun Devri Destanları:

Hun-Oğuz Destanı

Oğuz Kağan Destanı Hun hükümdarı Mete'nin hayatı etrafında şekillenen bir destandır.

Attila Destanı

Attila'nın kahramanlıkları anlatılır.

3.Göktürk Destanları:

Bozkurt Destanı

Göktürkler çağını konu almıştır.Bu destanın devamı Ergenekon Destanıdır.

Ergenekon Destanı

Bozkurt Destanının devamıdır.

4.Uygur Devri Destanları:

Türeyiş Destanı

Göç Destanı

Yaratılış Destanı

Destanlar oluşum bakımında ikiye ayrılır:

DOĞAL DESTANLAR:Halk arasında ortaya çıkan anonim ürünlerdir.

Örnek:Yunan:illiada,Odysseia,Fin:Kalevala,Alman:Nibelungen,Türk:Bozkurt,Şu,Göç gibi

YAPMA DESTANLAR:Bir olayın destana benzetilmesiyle oluşturulur.

Örnek:Aennis:Virgillus yazmıştır.Genç Osman Destanı:Kayıkçı Kul Mustafa yazmıştır.

B)YAZILI EDEBİYAT

1.Göktürk (Orhun) Yazıtları

Orhun Abideleri Bilge Kağan devrinden kalma altı adet yazılıtaştır.Yazıtların üçü çok önemlidir.İlk kez Rus arihçi Yardintsev bulmuştur.Danimarkalı Thomsen 38 harfli alfabeyi çözerek okumayı başarmıştır.Bu yazıtlar Türklerin ilk ulusal alfabesi olan Göktürk alfabesiyle yazılmıştır.Üç adet anıt vardır.

KÜLTİGİN ANITI

BİLGE KAĞAN ANITI

TONYUKUK ANITI

2.Uygur Dönemi Eserleri

Altun Yaruk Sekiz Yükmek adlı eser Budizm'i anlatmaktadır.Bu eserler 14 harfli Uygur alfabesiyle yazılmıştır.

İSLAMİYET ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI

İSLAMİ İLK ESERLER:

1.KUTADGU BİLİG

11.yy başlarında Balasagun'da doğan Yusuf Has Hacib'in yazdığı ve Karahan hakanı Tabgaç Buğra Han'a sunduğu eserdir.Hakaniye Lehçesiyle yazılmıştır.Didaktiktir.Mutluluk veren bilgi anlamına gelir.Nazım şekli mesnevidir ancak içersinde azda olsa dörtlükler görülür.Edebiyatımızda aruzun kullanıldığı ilk eser sayılır ayrıca ilk siyasetnamedir."Mutluluk Veren Bilgi" anlamına gelir.Alegorik kahramanları bulunur.(daha önce bu kahramanları açıklamıştım.)

2.DİVAN-I LÜGATİ'T TÜRK:

İlk Türk dil bilgini Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılmıştır.Ansiklopedik sözlük olarakbilinir.Türkçe'nin ilk dilbilgisi kitabı ve ilk sözlüğüdür.

3.ATABET'ÜL HAKAYIK:

12.yy da Edip Ahmet Yükneki tarafından yazılmıştır.Aruz vezni kullanılmıştır.Dörtlükler halindedir.Hakikatler basamağı anlamına gelir.Dörtlük kafiyesi:aaxa dır.

4.DİVAN-I HİKMET:

Türk tasavvuf edebiYatının ilk büyük ismi olan Ahmet Yesevi tarafından yazılmıştır.Öğretici bir eserdir.Dörtlüklerin her birine "hikmet" adı verilmiştir.

5.DEDE KORKUT HİKAYELERİ:

Dede Korkut Hikayeleri Türk ruhuna ,düşünce ve kültürüne,hayatına ışık tutar.On iki hikayeden ve bir önsözden oluşur.Arı dili vardır.Nesir ve nazım birarada yazılmıştır.

Ayrıca İslamiyet etkisindeki ilk Türk destanları: