SES BİLGİSİ-SES OLAYLARI

                                                         

                                                           

Türkçe'nin önemli konularından biri olan Ses Olaylarını inceliyoruz:

                                                              SES OLAYLARI

Büyük Ünlü Uyumu:Türkçe sözcüklerde tüm hecelerin kalın veya ince ünlülerden oluşması kuralına büyük ünlü uyumu denmektedir.

Küçük Ünlü Uyumu:Herhangi bir kelimenin ilk hecesinde düz ünlü yani,a,e,ı,i varsa,diğer hecelerde de düz ünlü olması veya ilk hecesinde yuvarlak ünlü yani,o,ö,u,ü bulunuyorsa,diğer hecelerinde ya düz geniş,yani a ve e ya da dar-yuvarlak u ve ü ünlü bulunması kuralıdır.


Ünsüz Benzeşmesi.Hepiniz "Fıstıkçı Şahap"ı duymuşsunuzdur."Fıstıkçı Şahap" f,s,t,k,ç,ş,h,p harflerinin aklınızda daha kolay kalabilmesi için oluşturulan bir tamlamadır.
İşte ünsüz benzeşmesi de f,s,t,k,ç,ş,h,p harfleri ile biten bir kelimeye c,d,g harfleri ile başlayan bir ek gelince,ekin başındaki yumuşak harflerin sertleşmesidir.
Ör:git+di=gitti

Ünsüz Yumuşaması:Kelime sonlarında bulunan sert süreksiz ünsüzlerin (p,ç,t,k) ünlü ile başlayan bir ek aldıklarında yumuşayarak b,c,d,g (ğ)'ye dönüşmeleridir.
Ör:ağaç+a=ağaca

Ünlü Türemesi:Yeni sözcükler türerken ya da pekiştirme yapılırken söyleşiyi kolaylaştırmak için araya bir ünlü harf girmektedir.İşte biz de buna ünlü türemesi demekteyiz.
Ör:genç+cik=gencecik

Ünsüz Türemesi:Bazı tek heceli sözcüklerin ünlü ile başlayan herhangi bir ek aldıklarında ya da "etmek","eylemek","olmak" yardımcı fiilleriyle birleştiklerinde asıl kelimenin sonundaki ünsüzün ikizleşmesi durumudur.
Ör:af+ım=affım

Ünlü Daralması:Bir kelimede düz-geniş yani a,e ünlülerden sonra -yor eki geldiğinde,bu ünlülerin daralması yani ı,i,u ve ü'ye dönüşmesi durumudur.
Ör:benimse+yor=benimsiyor

Ulama:Ünsüz ile biten bir sözcüğün ardından ünlü ile başlayan bir sözcüğün gelmesi durumumda iki sözcüğü birbirine ulayarak okumaya ulama denmektedir.
Ör:yaşayan ölü

n-b Çatışması:b sesinin kendisinden önce gelen n sesini m'ye dönüşürmesidir.
Ör:çenber/çember

Kaynaştırma:Ünlü ile biten herhangi bir sözcüğe ünlü ile başlayan bir ek geldiğinde araya y,ş,s,n harflerinden biri girer.Bu eklerin aklınızda daha kolay kalması içinde "Yaşasın" kelimesini kullanabilirsiniz.
Ör:yedi+ş+er