CÜMLE TÜRLERİ (DETAYLI ANLATIM)
CÜMLE TÜRLERİ (DETAYLI ANLATIM)
Cümle türleri konusu gerçekten önemli ve önemli olduğu kadar da bazen öğrencilerin zorlanabildiği,karıştırabildiği konulardandır.Sizlere bu konuyu olabildiğince açık ve net anlatmaya çalışacağım.
CÜMLE TÜRLERİ
1.YÜKLEMİNE GÖRE CÜMLELER
A)FİİL CÜMLESİ
Yüklemi çekimli fiil olan cümledir.Yüklem fiilse fiil cümlesidir.
ÖR:Avukatlıktan başka bir iş yapmadım.
B)İSİM CÜMLESİ
Yüklemi isim soylu sözcük olan cümleler isim cümlesidir.
ÖR:Evimiz buradan çok uzaktır.
uzak isim olduğu için isim cümlesidir.
2.ANLAMINA GÖRE CÜMLELER
A)OLUMLU CÜMLE
Fiil cümlesinde eylemin gerçekleştiğini;isim cümlesinde belirten kavramın olduğunu bildirir.
ÖR:Annemin elinde kocaman bir paket var.
B)OLUMSUZ CÜMLE
Fiil cümlesinde eylemin gerçekleşmediğini belirten;isim cümlesinde belirtilen kavramın bulunmadığını anlatır.
ÖR:Ona bu kadar inanman doğru değil.
Burada gördüğünüz gibi "değil" var ve olumsuzluk bildiriyor.
C)SORU CÜMLESİ
"mı ve mi" soru eki veya soru zamiri,sıfat,zarfıyla yapılır.
ÖR:Eczane kapandı mı dersin?
D)EMİR CÜMLESİ
Eylemin yapılmasını veya yapılmamasını emir şeklinde ifade eder.
ÖR:Gelirken iki süt al.
E)ÜNLEM CÜMLESİ
Heyecanı,sevinci,korkuyu,şaşırmayı vb.duyguları belirtir.
Of!Canım çok sıkılıyor!
F)ŞART CÜMLESİ
Bir yargının gerçek olması,başka bir yargıya bağlı cümlelerdir.
Böyle çalışırsan kazanırsın.
G)İSTEK CÜMLESİ
Eylemin yapılmasını istek şeklinde anlatan cümlelerdir.
Eve bir ulaşabilsem.
H)GEREKLİLİK CÜMLESİ
Eylemin yapılmasının gerekli olduğunu anlatan cümlelerdir.
Sen de onunla gitmelisin.
3.ÖĞE DİZİLİŞİNE GÖRE CÜMLELER
A)KURALLI (DÜZ) CÜMLE
Yüklemin sonda olması gerekir.
Aylin bize bir daha ne zaman gelecek?
B)DEVRİK CÜMLE
Yüklem sonda bulunmaz.
Nasıl gelmiştiniz oraya?
Görüldüğü gibi yüklem ortada bulunuyor.Devrik bir cümle.
C)EKSİLTİLİ CÜMLE
Türkçede bazı nedenlerden dolayı yüklem kullanılmaz.Konuşmalar genelde eksiltilidir.
-Kaç yaşındasınız?
-On beş...
Kİ'Lİ BİLEŞİK CÜMLELERDE DE GÖRÜLÜR.
Ben bu konuyu anlamadım ki...
4.YAPISINA GÖRE CÜMLELER
A)BASİT CÜMLE
Basit cümle dediğimiz zaman aklınıza hemen tek fiilli ve fiilimsisi bulunmayan cümleler gelmelidir.TEK YARGI BİLDİRMELİDİR.
Pazartesi okul başlıyor.
Görüldüğü gibi tek yargı var.-başlıyor.
B)BİRLEŞİK CÜMLE
Temel yargıyı taşıyan bir cümleye onun anlamını açıklayan,bütünleyen,anlaşılmasına yardımcı olan cümle veya cümle topluluklarından oluşur.
ASIL YARGI (ASLINDA ANLATIMAK İSTENEN) TEMEL CÜMLEDEDİR.
ANA YARGIYI TAMAMLAYICI CÜMLE(ASIL ANLATILMAK İSTENENİN YANINDA VERİLEN) İSE YAN CÜMLECİKTEDİR.
İKİ ŞEKİLDEDİR.
1.FİİLİMSİYLE KURULAN CÜMLELER
GİRİŞİK BİLEŞİK CÜMLE:
Temel cümleye bağlı yan cümleciği fiilimsi ile kurulur.
Yukarı çıkarken nefesim kesildi.
çıkarken bir zarf fiildir o halde yan cümlecik temel cümleciğin zarf tümlecidir.
Bazen de yan cümlecik temel cümlenin öznesi olur.
Sabah sabah zilin çalması heyacanımızı arttırmıştı.
Ne heyecanımızı arttırmıştı?
Sabah sabah zilin çalması...Bu öznedir.
ÖZNE
UNUTMAYIN BİR CÜMLEDE NE KADAR ÇOK FİİLİMSİ VARSA O KADAR ÇOK YAN CÜMLECİK VARDIR.
2.ÇEKİMLİ FİİLLERLE KURULAN CÜMLELER
a)İÇ İÇE GİRİŞİK CÜMLE:
İç içe girişik cümle;BAŞKASINDAN DOĞRUDAN VE TIRNAK İÇİNDE VERİLEN,AKTARILAN CÜMLEYLE TEMEL BİR CÜMLENİN OLUŞTURDUĞU BİLEŞİK CÜMLEYE DENİR. Bu önemli olduğu için büyük harflerle belirttik.İç içe girişik varsa demek ki bir başka kişinin anlatımı devreye girmiş demektir.
Arkadaşım "Ödevine yardım edebilirim" dedi.
Onu gördün,sanmıştım.
gibi.
b)Kİ'Lİ BİRLEŞİK CÜMLE
Yan cümleciği temel cümleye -ki bağlacı ile bağlanırsa ki'li birleşik cümle olur.
Ben de sanmıştım ki halimi hatrımı soracak.
c) Mİ'Lİ BİRLEŞİK CÜMLE
Soru eki mi bazen soru eki özelliğini yitirebilir.Bu durumda cümleler arası bağlama görevi görür.
Konya Akşehir dedin mi akla Nasreddin Hoca gelir.
d)EDATLI BİRLEŞİK CÜMLE (İLGEÇLİ BİRLEŞİK CÜMLE DE DENİR)
Temel yargıyı tamamlanmasını sağlayan edat ile tamamlanmış bir yan cümlecikten oluşan cümlelerdir.
MESELA GİBİ EDATI BULUNUR.BİRLEŞİK BİR CÜMLEDE GİBİ EDATINI GÖRÜRSENİZ EDATLI BİRLEŞİK CÜMLE OLDUĞUNU ANLARSINIZ.
Bir süre hiç bir suçu yokmuş gibi davrandıktan sonra suçunu itiraf etti.
e)ŞARTLI BİRLEŞİK CÜMLE
-se,-sa şart ekini görürseniz şartlı birleşik cümle verildiğini anlayabilirsiniz.
Bir kez olsun kızını görebilseydi yüreği rahat edecekti.
C)SIRALI CÜMLE
En az iki temel yargısı olan cümledir.
BU CÜMLELER ÖĞELERİN ORTAK KULLANILIP KULLANILMADIĞINA GÖRE İKİYE AYRILIR.
1.BAĞIMLI SIRALI CÜMLE
Zaten adından da anlaşıldığı gibi bağımlı sıralı cümle en az bir öğe ortak(diğerleri de ona bağımlı) olmalıdır.
Genç kadın,tezgaha boncukları dizdi ve renklerine ayırdı.
GENÇ KADIN burada ortak öge durumundadır.Önce boncukları diziyor sonra da renklerine ayırıyor.
ÖĞE ORTAKLIĞI VAR BAĞIMLI.
2.BAĞIMSIZ SIRALI CÜMLE
Öğe ortaklığı bulunmaz.Farklı öğelerden oluşan sıralı cümledir.
Hava soğudu;eve gittik.
GÖRÜLDÜĞÜ GİBİ FARKLI ÖĞELER VAR ÖĞE ORTAKLIĞI BULUNMUYOR.
YANİ ÖĞE ORTAKLIĞI YOK BAĞIMSIZ.
D)BAĞLI CÜMLE
En az iki cümlenin bağlaçlarla bağlandığı cümlelerdir.
Çocuk ağlıyordu çünkü annesini kaybetmişti.
Davetliler geldi ve konser başladı.
Sorularınız olursa Facebook,Twitter ya da site üzerinden her zaman yazabilirsiniz.En kısa sürede cevaplanacaktır.
Cümle türleri konusu gerçekten önemli ve önemli olduğu kadar da bazen öğrencilerin zorlanabildiği,karıştırabildiği konulardandır.Sizlere bu konuyu olabildiğince açık ve net anlatmaya çalışacağım.
CÜMLE TÜRLERİ
1.YÜKLEMİNE GÖRE CÜMLELER
A)FİİL CÜMLESİ
Yüklemi çekimli fiil olan cümledir.Yüklem fiilse fiil cümlesidir.
ÖR:Avukatlıktan başka bir iş yapmadım.
B)İSİM CÜMLESİ
Yüklemi isim soylu sözcük olan cümleler isim cümlesidir.
ÖR:Evimiz buradan çok uzaktır.
uzak isim olduğu için isim cümlesidir.
2.ANLAMINA GÖRE CÜMLELER
A)OLUMLU CÜMLE
Fiil cümlesinde eylemin gerçekleştiğini;isim cümlesinde belirten kavramın olduğunu bildirir.
ÖR:Annemin elinde kocaman bir paket var.
B)OLUMSUZ CÜMLE
Fiil cümlesinde eylemin gerçekleşmediğini belirten;isim cümlesinde belirtilen kavramın bulunmadığını anlatır.
ÖR:Ona bu kadar inanman doğru değil.
Burada gördüğünüz gibi "değil" var ve olumsuzluk bildiriyor.
C)SORU CÜMLESİ
"mı ve mi" soru eki veya soru zamiri,sıfat,zarfıyla yapılır.
ÖR:Eczane kapandı mı dersin?
D)EMİR CÜMLESİ
Eylemin yapılmasını veya yapılmamasını emir şeklinde ifade eder.
ÖR:Gelirken iki süt al.
E)ÜNLEM CÜMLESİ
Heyecanı,sevinci,korkuyu,şaşırmayı vb.duyguları belirtir.
Of!Canım çok sıkılıyor!
F)ŞART CÜMLESİ
Bir yargının gerçek olması,başka bir yargıya bağlı cümlelerdir.
Böyle çalışırsan kazanırsın.
G)İSTEK CÜMLESİ
Eylemin yapılmasını istek şeklinde anlatan cümlelerdir.
Eve bir ulaşabilsem.
H)GEREKLİLİK CÜMLESİ
Eylemin yapılmasının gerekli olduğunu anlatan cümlelerdir.
Sen de onunla gitmelisin.
3.ÖĞE DİZİLİŞİNE GÖRE CÜMLELER
A)KURALLI (DÜZ) CÜMLE
Yüklemin sonda olması gerekir.
Aylin bize bir daha ne zaman gelecek?
B)DEVRİK CÜMLE
Yüklem sonda bulunmaz.
Nasıl gelmiştiniz oraya?
Görüldüğü gibi yüklem ortada bulunuyor.Devrik bir cümle.
C)EKSİLTİLİ CÜMLE
Türkçede bazı nedenlerden dolayı yüklem kullanılmaz.Konuşmalar genelde eksiltilidir.
-Kaç yaşındasınız?
-On beş...
Kİ'Lİ BİLEŞİK CÜMLELERDE DE GÖRÜLÜR.
Ben bu konuyu anlamadım ki...
4.YAPISINA GÖRE CÜMLELER
A)BASİT CÜMLE
Basit cümle dediğimiz zaman aklınıza hemen tek fiilli ve fiilimsisi bulunmayan cümleler gelmelidir.TEK YARGI BİLDİRMELİDİR.
Pazartesi okul başlıyor.
Görüldüğü gibi tek yargı var.-başlıyor.
B)BİRLEŞİK CÜMLE
Temel yargıyı taşıyan bir cümleye onun anlamını açıklayan,bütünleyen,anlaşılmasına yardımcı olan cümle veya cümle topluluklarından oluşur.
ASIL YARGI (ASLINDA ANLATIMAK İSTENEN) TEMEL CÜMLEDEDİR.
ANA YARGIYI TAMAMLAYICI CÜMLE(ASIL ANLATILMAK İSTENENİN YANINDA VERİLEN) İSE YAN CÜMLECİKTEDİR.
İKİ ŞEKİLDEDİR.
1.FİİLİMSİYLE KURULAN CÜMLELER
GİRİŞİK BİLEŞİK CÜMLE:
Temel cümleye bağlı yan cümleciği fiilimsi ile kurulur.
Yukarı çıkarken nefesim kesildi.
çıkarken bir zarf fiildir o halde yan cümlecik temel cümleciğin zarf tümlecidir.
Bazen de yan cümlecik temel cümlenin öznesi olur.
Sabah sabah zilin çalması heyacanımızı arttırmıştı.
Ne heyecanımızı arttırmıştı?
Sabah sabah zilin çalması...Bu öznedir.
ÖZNE
UNUTMAYIN BİR CÜMLEDE NE KADAR ÇOK FİİLİMSİ VARSA O KADAR ÇOK YAN CÜMLECİK VARDIR.
2.ÇEKİMLİ FİİLLERLE KURULAN CÜMLELER
a)İÇ İÇE GİRİŞİK CÜMLE:
İç içe girişik cümle;BAŞKASINDAN DOĞRUDAN VE TIRNAK İÇİNDE VERİLEN,AKTARILAN CÜMLEYLE TEMEL BİR CÜMLENİN OLUŞTURDUĞU BİLEŞİK CÜMLEYE DENİR. Bu önemli olduğu için büyük harflerle belirttik.İç içe girişik varsa demek ki bir başka kişinin anlatımı devreye girmiş demektir.
Arkadaşım "Ödevine yardım edebilirim" dedi.
Onu gördün,sanmıştım.
gibi.
b)Kİ'Lİ BİRLEŞİK CÜMLE
Yan cümleciği temel cümleye -ki bağlacı ile bağlanırsa ki'li birleşik cümle olur.
Ben de sanmıştım ki halimi hatrımı soracak.
c) Mİ'Lİ BİRLEŞİK CÜMLE
Soru eki mi bazen soru eki özelliğini yitirebilir.Bu durumda cümleler arası bağlama görevi görür.
Konya Akşehir dedin mi akla Nasreddin Hoca gelir.
d)EDATLI BİRLEŞİK CÜMLE (İLGEÇLİ BİRLEŞİK CÜMLE DE DENİR)
Temel yargıyı tamamlanmasını sağlayan edat ile tamamlanmış bir yan cümlecikten oluşan cümlelerdir.
MESELA GİBİ EDATI BULUNUR.BİRLEŞİK BİR CÜMLEDE GİBİ EDATINI GÖRÜRSENİZ EDATLI BİRLEŞİK CÜMLE OLDUĞUNU ANLARSINIZ.
Bir süre hiç bir suçu yokmuş gibi davrandıktan sonra suçunu itiraf etti.
e)ŞARTLI BİRLEŞİK CÜMLE
-se,-sa şart ekini görürseniz şartlı birleşik cümle verildiğini anlayabilirsiniz.
Bir kez olsun kızını görebilseydi yüreği rahat edecekti.
C)SIRALI CÜMLE
En az iki temel yargısı olan cümledir.
BU CÜMLELER ÖĞELERİN ORTAK KULLANILIP KULLANILMADIĞINA GÖRE İKİYE AYRILIR.
1.BAĞIMLI SIRALI CÜMLE
Zaten adından da anlaşıldığı gibi bağımlı sıralı cümle en az bir öğe ortak(diğerleri de ona bağımlı) olmalıdır.
Genç kadın,tezgaha boncukları dizdi ve renklerine ayırdı.
GENÇ KADIN burada ortak öge durumundadır.Önce boncukları diziyor sonra da renklerine ayırıyor.
ÖĞE ORTAKLIĞI VAR BAĞIMLI.
2.BAĞIMSIZ SIRALI CÜMLE
Öğe ortaklığı bulunmaz.Farklı öğelerden oluşan sıralı cümledir.
Hava soğudu;eve gittik.
GÖRÜLDÜĞÜ GİBİ FARKLI ÖĞELER VAR ÖĞE ORTAKLIĞI BULUNMUYOR.
YANİ ÖĞE ORTAKLIĞI YOK BAĞIMSIZ.
D)BAĞLI CÜMLE
En az iki cümlenin bağlaçlarla bağlandığı cümlelerdir.
Çocuk ağlıyordu çünkü annesini kaybetmişti.
Davetliler geldi ve konser başladı.
Sorularınız olursa Facebook,Twitter ya da site üzerinden her zaman yazabilirsiniz.En kısa sürede cevaplanacaktır.
Hiç yorum yok